Në numrin e kaluar të kësaj gazete, Prof. Asoc. Enver Isufi i ka përshkruar zhvillimet e bujqësisë tonë të viteve 1990 – 2010 si kaotike, me ndryshime të shpejta, si një depresion të thellë, por edhe si një fillim të ringritjes së saj. Ndërsa për dekadën e tretë, ai ka mendimin se:
“Pas viteve 2010 kthesa e bujqësisë filloi të ndihej. Subvencionet në bujqësi joshën fermerin që ai t’i kthehej tokës. Rritja graduale e prodhimit të vendit stepi importuesit për të sjellë produkte bujqësore me volume të mëdha, ndryshe nga fillimet e periudhës tranzicionit. Nga viti në vit, prodhimi vendas po sundonte tregun. Fillimi i rritjes së eksporteve të perimeve, bimëve mjeksore, erëzave të guzhinës, vajit të ullirit, krijuan një situatë më optimiste dhe besimi se edhe bujqësia jonë mund të jetë konkuruese. Fillimi i eksportit ishte gjithashtu edhe një lehtësim psikologjik për fermerin tonë. Në fakt, Shqipëria me sistemin e bujqësisë kolektive kishte eksportuar kaq shumë perime, ndërsa me fillimet e demokracisë nisëm të importojmë nga Maqedonia, Greqia, dhe Italia fruta, perime, rrush, birrë, cigare e deri edhe bar për bagëtitë. Kjo u përjetua si shok psikologjik, sepse ne ndienim krenari kur dërgonin jashtë vendit produkte agroushqimore me etiketën “Made in Albania”
Pesë vitet e fundit, në radhë të parë falë përkushtimit të vetë fermerëve, si edhe rritjes së vëmendjes së shtetit, mund të themi që bujqësia ka marë një rrugë zhvillimi pa kthim.
Pesha që zë prodhimi i vendit në treg është shumë e madhe, kurse produktet e huaja bujqësore sa vijnë e paksohen.Nga ana tjetër, hapësira për t’u mbushur me mallra vendi si, vaj ulliri, mish dhe nënprodukte të tij, djathëra, salca apo pije si verërat me cilësi të lartë. është ende e madhe. Kjo hapësirë në treg është edhe një mundësi zhvillimi që duhet të ketë si moto mënjanimin sa më shumë e mundur e importit të ushqimeve nga jashtë. Shtypi dhe mediat përmendim që Shqipëria ende shpenzon vlera të mëdha monetare për të plotësuar kërkesat në rritje të konsumatorit tonë për produkte bujqësore dhe blegtorale. Nëse gjysma e kësaj shume do t’i kalonte zhvillimit të bujqësisë vendase, eksporti do rritej shumë më tepër.
Çfarë ka filluar të përmirësohet dhe çfarë duhet përmirësuar ende në secilën hallkë të zinxhirit të vlerave? Këtyre pyetjeve zoti Isufi u jep përgjigje me një analizë SWOT të tijën, mbi aspekte të ndryshme që lidhen me zhvillimet e bujqësisë sonë, si buxheti, specialistët, kërkimi shkencor apo edhe agroturizmi, si në vijim:
Më tej zoti Isufi na e shkurton tabelën e mësipërme, duke shtuar:
“Dixhitalizimi manaxhimit të bujqësië, përdorimi i energjive të rinovueshme, studimi i potencialeve të zhvillimit, plani i nevojave reale për studentë sipas profileve, metodika mbi moderinizimin e të ushqyerit të tokës, për metodat moderne në prognozimin e sëmundjeve, futjen në praktikë të mekanizimit modern dhe të shumëllojshëm, përshtatur edhe në ekonominë tonë bujqësore, me fermat e vogla dhe me terren kodrinor dhe malor, studime pë nxitjen e kooperimit në bujqësi, mbi hartat agropedologjike, të cilat sot mungojnë. Analizat egsistuese të tokave nuk janë më të përdorëshme, sepse analizat e ngastrave janë bërë qysh nga viti 1985.
Bashkëpunimi mes Universitetit dhe niveleve të tjera të kërkimit, me specialistët e organizatave joqeveritare, me specialistët e shërbimit këshillimor nëpër komuna ka shumë vend, për përmirësimin e lidhjeve mes tyre dhe për një komunikim më aktiv dhe institucional”.
3. Niveli i dytë i shkencës bujqësore
Ashtu si vetë Universiteti Bujqësor që mori një goditje fizike dhe morale (kujtojmë vitin 1997 që gati e çoi në mbyllje), goditje morën edhe institucionet e nivelit të dytë që quheshin Institute. Bujqësia pati 18 të tilla. Shkatërrimi i tyre u shoqërua me shkatërrimin e vetë bujqësisë. Kujtojmë për analogji Institutet e naftës. Shkatërrimi i këtyre instituteve u pasua nga shkatërrimi i ekonomisë së naftës që edhe sot ndodhet në pikën më të keqe të prodhimit dhe organizimit. Shkenca është truri i vendit. Po u dëmtua truri ,nuk ka rëndësi se sa i trashë është tuli! Në Bujqësi Institutet ranë nga kategoria, duke u quajtur QTTB (Qendra të Transferimit të Teknologjive Bujqësore). Që të transferosh një mall duhet ta prodhosh. Edhe tulla të transferosh dikush duhet t’i prodhojë ato. U krijua fryma se nuk duhet të përdorim termin shkencë. Por, prodhuesi i shkencës së aplikuar u mendua të jenë institucionet e huaja. Parrulla e kohës sikur ishte “nuk na duhet shkenca, por vetëm aplikimi“. Çdo gjë që kërkon studim është shkencë. Thellësia e studimit është çështje tjetër. Kjo thellësi shkallëzohet që nga Universiteti e deri në Njesitë Administrative. Lind një pyetje e thjeshtë: pse çdo vend europian i ka këto ishtitucione aplikative?
Çfarë kemi të njëllojtë me të gjitha vendet në Europë: klimën, tokën,relievin, traditat bujqësore, nivelin e njerëzve, llojet e kultivarëve, biologjinë e sëmundjeve dhe insekteve, etj? Të gjitha i kemi të ndryshme që duhen përshtatur me studime. Kjo do ishte sikur t’i montojmë makinës Benz Mercedes pjesët e FIAT dhe e kundërta, të dyja janë makina të prodhuara në perëndim. Kjo do të thoshte se Tropoja nuk ka nevojë për studime për kumbullën tropojane, sepse këto studime i ka kryer Saranda!
Ky koncept ishte zgjatim i koncepteve injorante te “shejtan budallait” të viteve 1990 që thonin se nuk na duhen specialistet, nuk na duhet shkolla, nuk na duhet shkenca, se fermeri në ekonominë e tregut është i lirë të bëjë çfarë të dojë. Ai është në gjendje t’i bëjë të gjitha. Këto ja siguron liria dhe demokracia që dje fermeri nuk e kishte etj, etj. Nuk ka njeri të moshës mbi 40 vjeç që nuk e ka përjetuar këtë çmenduri, ashtu si nuk ka asnjë student sot që e ka përjetuar këtë situatë. Dhe kjo ka bërë që të humbasë ajo përvojë dhe ajo ndjenjë përgjegjësie që ekszistonte para vitit 1990, kur studentët studionin fort dhe pedagogët përkushtoheshin gjithashtu shumë fort.
A kanë pika të forta sot QTTB-te? Kanë, sigurisht që kanë. Kanë ende specialistë me përvojë që kanë kontribuar dhe po kontribojnë në zhvillimin e shkencës së aplikuar. Pamvarsisht nga pallvarat se nuk na duhet shkenca, instikti dhe nevojat e prodhimit bënë që qeveritë të investojnë për ato që sot quhen QTTB.U ngritën godina të reja, u ngritën sera për punën shkencore, u rrit rroga e shkencëtarëve, u shtuan mardhëniet me jashtë. Këto gjëra të mira u bënë pas vitit 2006. Ndonëse me buxhete të kursyera, ato ende funksionojnë sipas mundësive dhe detyrave që kanë.
Pikat e dobëta. Këto institucione u mplakën. Mosha mesatare e specialistëve është mbi 50 vjeç. Nuk ka pasur strategji për rinovimin e stafeve. Ndrrimi i emrit i shokoi shkencëtarët edhe nga ana psikologjike. Më parë isntitucionet shkencore të huaja i njihnin me emrin “INSTITUTE”, tani QTTB. Për vite ato nuk po përshtaten me këto emërtime. Prandaj, do ishte mirë që ato të rimarin statusin “Institute”, pra të prodhojne shkencë të aplikuar dhe jo thjesht të transferojnë. Bimët dhe kafshët nuk janë si makinat dhe celularët që mund të ecin dhe funksionojnë kudo në glob. Bimët dhe kafshët janë organizma të gjalla biologjike që nuk përshtaten njëlloj në çdo cep të globit, kontinentit, vendit e deri tek rajonet.
Vëmendja e shtetit ka qenë dhe vazhdon të jetë e ulët për institucionet e nivelit të dytë.Ministra dhe Kryeministra kurrë nuk janë ulur shtruar t’i dëgjojnë shkencëtarët se me se meren, çfarë produktesh shkencore të dobishme prodhojnë, si po zbatohen në praktikë studimet e sukseshëshme dhe me ndikim të shpejtë në prodhim, sa fonde kanë për kërkim dhe zhvillim në nivel ferme, të njohin nga afër perspektivën, nevojën për shkencëtarë të rinj, etj. Deri më sot ende nuk është e qartë se si do të organizohen institucionet shkencore të nivelit të dytë. (niveli parë është Universiteti)
Agroturizmi
Pikat e forta. Këto vite agroturizmi po kristalizohet si një veprimatari e veçantë brenda veprimtarive bujqësore. Në shumë fshatra të vendit sot ka restorante cilësore që konsumojnë ushqimet e zonave, kemi shumë e më shumë ferma që shtojnë prodhimin më synimin për ta shitur në restorantet e zonës, kemi shumë e më shumë familje fermere që po rikonceptojnë banesat dhe mjedisin e fermës në atë formë që ato të jenë të vizitueshme nga turistë vendas dhe të huaj. Po ndihet se agroturizmi është një konsumator i produkteve të fermës dhe që agroturizmi e sjell klientin tek ferma dhe jo fermeri shkon pas klientit. Pozitiv është fakti që me ndarjen teritoriale është më lehtë të evidentohen potencialet agroturistike të çdo zone. Inisiativa e modernizimit të 100 fshatrave dhe shtimi tek to i aksesoreve të qytetërimit, do t’i japi një shtysë të re agroturizmit në zonat fshatare. Shtimi i turizmit në përgjithësi në Shqipëri, që në fakt është pranë një “bumi numerik” , jep mundësi që një pjesë e këtyre turistëve të përhapën në zonat rurale e deri në malësi e alpe.
Pikat e dobëta. Ka mangësi në studimet për potencialin turistik për çdo bashki dhe qark, rajon. Evidentohen objektet turistike si ato kulturore, institucionet fetare, pikat ekologjike, pemët historike, objektet historike , objektet arkeologjike, objekte e vjetra si mullinj bloje, mullinj vaji, enë mbajtëse të vajit të ullirit dhe verës, objekte për transportin dhe punimet si plugje, permenda, qerre, puse, ura, veglat e punëve bujqësore të vjetra, trashigimia etnografike e zonave rurale, etj. Nuk mundet që investimet të bëhen në mënyrë spontane, me opinione personale, me biseda nëpër zyra. Duhet shkelur terreni pa të bëhet përzgjedhja e familjeve fermere me potencial turistik. Vlerat e evidentuara mund të klasifikohen sipas një metodike me pikëzim. Të paktën në ato raste që shteti do t’i ndihmojë këto ferma agroturistike duhet të ketë me domosdo studime me elementët e mësipërm që ende na mungojnë. Edukacioni i fermerëve mbi konceptet e agroturizmi është ende i pakët. Kultura e pritjes së turisteve të huaj kërkon disa njohuri shtesë rreth kërkesave që kanë ata ndaj të zotit të shtëpisë. Duhen kurse edhe për përgatitjen e të rinjve si guxhinierë, rregullues të teritorit, për mirëmenaxhimin e shtëpive të pritjeve, hoteleve, kampingjeve , si dhe përkthyes për të shoqëruar turistët, etj. Por, fakti që agroturizmi po bëhet temë e ditës, fakti që janë shtuar vizitorët në zonat rurale, na bind se përspektiva e një agroturizmi të zhvilluar është gjithnjë e më afër.
(vijon në numrin e ardhëshëm)