Bujqësia, një sektor prioritar! Ky informacion lakonik është nxjerrë nga programi ekonomik me 21 objektiva i shpallur nga Qeveria “Rama 2” për vitet 2017 – 2021. Me këtë vlerësim për këtë sektor, iu drejtuam për një intervistë zotit Enver Isufi, i cili mban titullin Professor Assistent Doktor për bujqësinë. Pasi ka shtjelluar idenë e tij për organizimin e shkencës së bujqësisë dhe zbatimin e saj në katër nivele, ai vazhdon më tej: “Pra, duhet menduar për një organizim logjik të institucioneve që lidhen me bujqësinë. Nëse ato nuk lidhen në atë mënyrë që të komunikojnë pa sforco dhe të ndihmojnë njëri tjetrin, reformat nuk do të jenë funksionale. Ashtu si të gjitha mallrat që paketohen për në treg, edhe produktet e shkencës dhe zbatimit duhet të “paketohen“. Paketimi i arritjeve shkencore, mendimeve, ideve, praktikave inovative realizohet në formën e botimeve përkatëse. Të tilla janë që nga artikujt, fletëpalosjet, broshurat, revistat shkencore dhe ato praktike, librat, videot profesionale, filmat shkencorë, faqet e internetit, platformat, etj. Kurrë nuk kemi pasur më shumë shtëpi botuese e kaq shumë letër e informacion sa kemi sot, por kurrë nuk kemi pasur më pak botime shkencore dhe zbatuese në fushën e bujqësisë sa kemi sot. Paradoks, por është fakt. Medja elektronike është një formë tjetër e “paketimit” të dijeve si mall për “treg”. Televizioni Publik Shqiptar (TVSH) duhet mbështetur për më shumë programe për bujqësisë dhe zhvillimin rural. Mediat elektronike private rajonale duhen mbështetur, gjithashtu. Po si mund të kontribojnë ato për zhvillimin e bujqësisë dhe civilizimin e fshatit? Le të vendosen në dispozicion të pesë televizioneve lokale private rreth 50-60 mijë Euro në vit. Për një emision 30 minuta të paguhej rreth 1000 Euro. Cdo televizioni lokal t’i kërkohej që të aplikonte tek televizioni shqiptar (TVSH) për 10 emisione në vit. Televizionet të paraqesnin tematikën, me skenaret përkatëse. TVSH-ja, me një grup ekspertësh, bazuar në tematikën dhe skenaret më të mirë, të përzgjidhte televizionet fituese. Pra, do kishim në një vit 50 emisione më shumë për bujqësinë dhe zhvillimin rural/ose shqip, civilizimin e zonave fshatare”. Pas një pauze të shkurtër, intervista e zotit Isufi do të përqëndrohej në disa çështje mjaft të rëndësishme sipas tij për zhvillimet e ardhëshme të bujqësisë sonë, si: Qendra e Informacionit dhe Edukimit Bujqësor, Sistemet e bujqësisë me standartet përkatëse, Inovacionet në bujqësi, Politikat shtetërore për përdorimin e inputeve cilësore, Zhvillimi i Qëndrueshëm i Bujqësisë dhe i Mjedisit, Partneriteti i shtetit me institucionet private, Marketingu bujqësor, Siguria Ushqimore, Mbështeja financiare nga shteti, për ta mbyllur me argumentin personal Bujqësia, integruesia më e madhe e Shqipërisë në rajon
Qendra e Informacionit dhe Edukimit Bujqësor .
Prania e këtij institucioni do ishte me shumë dobi. Këtij institucion i ngarkohet botimi i revistës “Bujqësia Shqiptare” (e cila që nga viti 2006 nuk botohet më) , do të botonte buletinin e shkencave bujqësore, filmat bujqësorë, libra, broshura që do të përgaditeshin nga institucionet shkencore bujqësore dhe nga vetë kjo qendër etj. Kjo qendër të kishte edhe shtypëshkronjën e saj.
Sistemet e bujqësisë me standartet përkatëse
Sistemet e bujqësisë dallohen mes tyre nga baza materiale që përdorin si dhe qëndrimi që ata mbajnë ndaj mjedisit. Pesha që zënë në përqindje sistemet e bujqësisë varen nga vetë zhvillimi i vendit. Në vendet e BE dominon bujqësia e integruar dhe ajo biologjike, në vëndet e pazhvilluara dominon sistemi konvencional dhe ai me inpute në sasi minimale. Shqipëria futet tek grupi i dytë i vendeve, ku dominon bujqësia konvencionale dhe ajo me përdorimin në sasira minimale të inputeve. Vendi ynë duhet të ketë objektivat e veta se sa përqind do të zejë secili sistem bujqësie për katër ose tetë vitet që vijnë.
- Sistemi me inpute të pakta:
- ferma përdor pak plehra, pak pesticide. Ky sistem krijohet nga pamundësia e investimeve në bujqësi. Prodhimi është cilësor, por me pakicë.
- Sitemi i bujqësisë konvencionale, ku përdorimi i inputeve është në sasira të mëdha. Përparësi ka sasia dhe jo cilësia e prodhimit. Inputet shpesh kanë cilësi jo të mirë për shëndetin dhe mjedisin. Ky sistem vjen drejtë kufizimit.
- Sistemi i integruar, ku baza materiale, kryesisht pesticidet, plehrat, bio-rregullatorët, farërat janë më cilësore.
- Sitemi bujqësisë biologjike, që përdor një listë inputesh që bazohen në standartet kombëtare dhe të BE, të provuara si shumë miqësore me shëndetin e njerzëve dhe mjedisin.
Bujqësia miqësore, e Integruar dhe ajo biologjike, na garanton jo vetëm një ushqim të shëndetëshëm për popullsinë por na shmang edhe katraurën mjedisore.
Katraura urbanistike na ndodhi pikërisht se nuk ishim të përgaditur për ta parandaluar. Jemi ende në kohë për ta parandaluar këtë rrezik të ardhëshëm në fushën e bujqësisë .
Në këtë kuadër duhet të ketë objektiva për standartet, si HASAP, Global GAP dhe standartin Bio. Franca dhe Gjermania kanë marë objektiva kombëtare që pas 5 viteve 20 % e prodhimit të jetë prodhim biologjik.
Inovacionet në bujqësi.
Ka shumë studime të aplikueshme që mund të futen direkt në prodhim. Institutet dhe Universitetet kanë studime të tilla. Instituti i Bujqësisë Biologjike, ku unë punoj, ka tre praktika të tilla inovative.
– Përdorimi i feromoneve në vreshta për mbrojtjen e rrushit nga tenja shmang 100 % përdorimin e insekticideve në vreshtë. Në Gjermani dhe Zvicër, 50 % e vreshtave trajtohet me këtë metodë plotësisht miqësore.
– Kemi në koleksioniet tona 10 kultivarë hardhie dhe 10 kultivarë molle që janë rezistentë ndaj sëmundjeve kryesore. Me këto kultivarë mund të pakësohet 50-80 % sasia e insekticideve dhe fungicideve në vreshta dhe në prodhimin e mollëve.
– Pajisjet elektronike për prognozimin e sëmundjeve, janë shumë të efektëshme, gjithashtu.
Aparatura të tilla instituti ynë i përdor prej shtatë vitësh, por kjo metodë nuk nxitet nga shteti që të jetë kudo e përdorur nga fermerët. Pikërisht këto inovacione duhet të jenë përparësi e subvencioneve në bujqësi.
Politikat shtetërore për përdorimin e inputeve cilësore
Ide inovative do të ishin edhe mekanizmat për të sjellë në Shqipëri inpute me cilësi të lartë për prodhimin dhe mjedisin ( pesticide, plehra kimike, farëra)
Subvencionet e studiuara do të ishin një mekanizëm i mirë për të importuar këto lloje inputesh. Kur themi subvencione të inputeve do të kuptonim këtë lloj komunikimi të shtetit me operatorët privatë p.sh. “të nderuar tregëtarë dhe fermerë, përdorni në mbrojtjen e bimëve feromonet çorientuese të insekteve dhe preparate biologjike, sepse diferencën e çmimit mes tyre dhe inputeve konvencionale me cilësi të dobët mjedisore e kompenson shteti”
Institucionet shkencore në këtë mynyrë orientojnë edhe kërkimet, pra testojnë paraprakisht në kushtet e Shqipërisë pikërisht inputet me perspektivë, i ofrojnë biznesit dhe vetë Qeverisë lista të studiuara të inputeve, të cilat meritojnë të regjistrohen dhe subvencionohen pjesërisht nga shteti.
Shembull: Siç përmendëm më sipër, Instituti i Bujqësisë Biologjike ka një përvojë 15 vjeçare në përdorimin e feromoneve çorientuese në mbrojtjen e prodhimit të rrushit nga tenja, duke menjanuar plotësisht insekticidet konvencionale. Nëse shteti subvencionon 80 mijë Euro në vit (gjysmën e kostos së feromoneve) menjanohen insekticidet në 1000 ha vreshtë.
Po me këtë llogjike: po të subvencionoheshin disa fidanishte private që të prodhonin fidana të hardhisë dhe mollës nga kultivarët rezistentë ndaj sëmundjeve ( që ne i kemi këto kultivarë në koleksionet tona), për tre katër vite mund të mbillnim 1000 ha vreshta dhe 1000 ha mollë më kultivarë që do konsumonin 50 % më pak fungicide se sa kultivarët e zakonshëm.
Kjo strategji e stimulimit të inputeve cilësore, mbështet zhvillimin e bujqësisë së qëndrueshme, objektiv që e gjejmë si angazhim deri te Kushtetuta e Shqipërisë
Zhvillimi i Qëndrueshëm i Bujqësisë dhe i Mjedisit
Në zbatim të kësaj strategjie, shteti bën planin e sipërfaqeve të vreshtave, ullishteve, perimeve, mollës etj që do të trajtohen me inpute miqësore. Kjo na çon në angazhimin kombëtar se sa përqind do zejë bujqësia e integruar dhe ajo biologjike pas pesë ose 10 viteve të ardhëshme.
Sasia e sipërfaqes e bujqësisë së mirë do të rritej vit pas viti, gradualisht sipas fuqisë së shtetin. Kjo strategji zgjeron nga viti në vit numrin dhe sasinë e produkteve të çertifikuara me standartet HASAP, Global G.A.P, ISO dhe ato Bio. Këto mekanizma financiare të bëra në bujqësi dhe blegtori, do t’i kursenin shpenzimet e sektorit të mjeksisë, sepse ushqimi i shëndëtshëm, është masë parandaluese për sëmundjet humane dhe veterinare. Këtë përfundim e gjejmë edhe në literaturën e vendeve të zhvilluara. Na duhet të kemi brenda vehtes një ego pozitive që p.sh pas 10 viteve të kemi arritur që tek konsumatori europian e më gjërë të qarkullojë opinioni: ”Doni të konsumoni ushqim të shijshëm dhe të shëndetëshëm, këtë e gjeni në Shqipëri”
Sot ende konsumojmë ushqim të mirë. Pyetja shtohet :nga varfëria, sepse skemi buxhet për të blerë sasira të mëdha inputesh, apo nga mençuria e zbatimit të praktikave shkencore bujqësore.
Partneriteti i shtetit më institucionet private
Është një rezervë tjetër e madhe që nuk është përdorur sa duhet. Shpesh organizatat jo fitimprurëse dhe jo qeveritare shteti i shikon si konkurente dhe jo si partnerë. Është një numër i madh ekspertësh në këto organizata, institute, fondacione që shteti duhet t’i integrojë në zbatimin e politikave bujqësore kombëtare.
Marketingu bujqësor
Shtimi i pikave të grumbullimit, të ruajtjes në sistemet e ftohjes, sistemi i tregëtimit të produkteve lokale janë tashmë të mirëpritura. Na duhet të kemi supermarkata me mbishkrimet si psh “Prodhime nga Shëngjergji”, Prodhime nga zona e Baldushkut, Ndroqit, Ishmit, Luginës së Vlorës , Kallmeti, Puka, etj, etj. Ky llojë idendifikimi e bën më të prekshëm, më të besueshëm, më të kontrollueshën e deri më nostalgjik prodhimin vendas.
Një makinë e madhe e tipit maune me mbishkrimin “Perime të Freskëta nga Divjaka“ që çdo ditë vjen në Tiranë do ta bënte më të besueshëm prodhimin vendas si dhe vetë promovimin e tij. Për eksportin nevojiten të tjera organizime që përfshijnë përzgjedhjen e kultivarëve, paketimin, etiketimin, çertifikimin, studimin e tregut etj.
Siguria Ushqimore
Kjo është një temë e gjërë, por na bie në sy që ajo fokusohet kryesisht në kontrollin e produkteve të gatëshme dhe më pak në tërë zinxhirin e prodhimit. Siguria ushqimore përfshin të gjitha hapat që bën produkti , që nga fusha e deri në pjatën tonë.
Pra, fillon me farërat cilësore, higjenën e tokës, higjenën e ujit, cilësinë e plehrave dhe produkteve për mbrojtjen e bimëve(PMB), cilësinë dhe kriteret shkencore të përdorimit të tyre, përfshin mjetet e punës, magazinimin, paketimin dhe ruajtjen deri sa vjen në treg. Pra siguria ushqimore përfshin si pastërtinë sipërfaqësore ashtu edhe përmbajtjen në brendësi të produktit. Një mollë ose domate e bukur e larë mirë, e ruajtur mirë, por që në brendësi ka mbetje kimike, hormoniale, nitrate, nitrite, metale të rënda e tjerë, nuk është e sigurtë për konsumatorin. Vetëm një organizim zinxhir i institucioneve që përmendëm më sipër mbulon të gjitha hapat që përshkon produkti deri në tavolinën tonë të ushqimit.
Mbështetja financiare nga shteti
Na duhet një diskutim më i thelluar se si skemat të jenë sa më nxitëse. Dekadën e fundit, defekti më i madh ka qenë moszbatimi, pra mos kalimi i pagesave tek fermerët se sa defektet e skemave.
Bujqësia, integruesja më e madhe e Shqipërisë në rajon
Bujqësia jonë, me eksportin e produkteve si dhe agroturizmi me “ importin” e konsumatorëve si turistë, është mekanizmi më i fortë i integrimit të Shqipërisë në rajonin e Ballkanit kontinental. Zonat shqipfolëse bujqësia i lidh jo vetëm shpirtërisht, por edhe ekonomikisht.
Është fati i madh që bujqësia shqiptare në të shumtën e saj është bujqësi mesdhetare. Sfida jonë është rritja e sasisë, cilësisë, konkurueshmërisë. Këto janë edhe thelbi i reformave të kërkuara në këtë sektor.
Reformat janë si syzet optike: Numri i madh të shqetëson, me numrin e vogël nuk shikon.
“ Nuk blihen syze optike pa u vizituar, nuk zbatohen reforma pa u studiuar ”